Przyjęło się myślenie, że polskie kino przytłacza ciężarem oraz straszy mrokiem i brudem życia, najczęściej pod postacią egzystencjalnego dramatu. Może to i prawda, ale tylko po części. Owszem, filmy takie jak „Dług”, „Czarne słońca”, „Plac Zbawiciela” czy „Symetria” wdeptywały w ziemię, ale zawsze stanowiły tylko część spektrum. Mamy bogate, sięgające lat 40. XX wieku tradycje kina gatunkowego, o których warto pamiętać, zwłaszcza że nasi twórcy zaczęli znajdować nowe sposoby na oswajanie lubianych przez widzów konwencji.
Zaczęło się w 1948 roku od komedii „Skarb” Leonarda Buczkowskiego („Zakazane piosenki”). Przez lata, praktycznie przez cały PRL, ta konwencja w różnych odmianach trzymała się u nas mocno. Niekiedy chodziło o dostarczanie przedniej rozrywki w przygodowym sosie, jak np. w „Jak rozpętałem drugą wojnę światową”, czy lekkie ujęcie życia codziennego (cykl „Sami swoi” z mocno obyczajowym zacięciem). Komedia okazała się też idealnym szyfrem do opowiadania o paradoksach życia w komunizmie. Przodował w tym Stanisław Bareja, król tej konwencji („Poszukiwany, poszukiwana”, „Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz”). „Miś” to film legenda, który tak wpłynął na Polaków, że językiem Barei mówimy do dziś.
W latach 60. do głosu dochodzi zbrodnia. Cenzura uznała, że społeczeństwo potrzebuje odpowiednika rozrywki jak na zgniłym Zachodzie, ale zgodnego z linią partii. Dzięki temu stworzono osobny gatunek – kryminał milicyjny. Wiele tego typu produkcji było propagandą, ale powstały też perełki, np. „Zbrodniarz, który ukradł zbrodnię” Janusza Majewskiego. Stanisław Bareja na wczesnym etapie też kręcił w tym nurcie, np. „Dotknięcie nocy”.
Polacy w udany sposób romansowali z kryminałami retro, co zaowocowało m.in. „Wśród nocnej ciszy” (1978, reż. Tadeusz Chmielewski). Trzy lata później nasze kina podbił „Vabank” Juliusza Machulskiego. Reżyser z powodzeniem przeszczepił komedię gangsterską na polski grunt, a jego późniejsze filmy zapisały się złotymi zgłoskami w historii polskiego kina.
W międzyczasie Wojciech Wójcik stworzył fundament pod współczesne polskie kino sensacyjne – „Karate po polsku” z 1982 roku (mylnie reklamowane jako odpowiedź na „Wejście smoka”) oraz „Prywatne śledztwo” (polskie „Życzenie śmierci”). Były powiewem świeżości w skostniałym PRL-u. Prawdziwy wstrząs nadszedł już po upadku komuny, w 1992 roku. Nazywał się „Psy”. Władysław Pasikowski zbrutalizował kino sensacyjne na zachodnią modłę i zaczął nową erę. Nieślubnymi dziećmi Pasikowskiego są Patryk Vega („Pitbull”) i Maciej Kawulski („Jak zostałem gangsterem”).
Za komuny wielkie pieniądze pompowano w widowiska historyczne. Aleksander Ford nakręcił wtedy „Krzyżaków”, a Hoffman rozpoczął ekranizację „Trylogii” Henryka Sienkiewicza od końca – „Pana Wołodyjowskiego” (1969) i „Potopu” (1974). Najnowsze „Ogniem i mieczem” (1999) oceniono najgorzej, ale i tak widzowie z radością do niego wracają. Od tego czasu nie powstało w Polsce tak ciepło przyjęte widowisko historyczno-batalistyczne.
Przełom wieków to także triumf nowej, ostrzejszej komedii romansującej z gangsterką i drwiącej z zachwytu Ameryką. Prym wiódł Olaf Lubaszenko („Poranek kojota”, „Chłopaki nie płaczą”, „Sztos”), nieco subtelniejsze podejście stosował Juliusz Machulski („Killer”, „Killer-ów 2-óch” – oba zyskały status kultowych).
Twórcy, którzy po upadku PRL-u oraz u progu nowego millenium bawili miliony Polaków, zaczęli tracić na sile przebicia. Patryk Vega po „Pitbullu” i serialowym rozwinięciu rozmieniał się na drobne w wulgarnych komediach. Olaf Lubaszenko kręcił coraz gorsze fabuły, Machulski nigdy nie powtórzył sukcesu „Killerów”. Pasikowski stracił impet już przy „Reichu” i poza telewizyjnym „Gliną” nie nakręcił nic. Wrócił dopiero w 2012 roku, kiedy polskie filmy zaczęły znowu nabierać wiatru w żagle.
W kinach przez kilka lat królowały tylko pełne goryczy mroczne obrazy oraz, dla kontrastu, komedie romantyczne gromadzące bez problemu milion widzów („Tylko mnie kochaj”), ale zaczęło się to zmieniać.
Bogowie – zwiastun. Materiały Next Film
Okazało się, że Polacy cenią biografie – „Bogowie” i „Sztuka kochania. Historia Michaliny Wisłockiej” biły u nas rekordy popularności. Za sprawą „Zimnej wojny” odrodził się melodramat, który dekady temu święcił triumfy – w 1976 roku „Trędowata” Jerzego Hoffmana pokonała w polskim box office „Szczęki” Stevena Spielberga.
Władysław Pasikowski i Patryk Vega wrócili do kina sensacyjnego – na dobre i na złe. Zaczęło dziać się w segmencie komedii („Niebezpieczni dżentelmeni”) i thrillera („Ukryta sieć”). W sensacji może się podziać za sprawą nadciągającego „Diabła” (reż. Błażej Jankowiak na podstawie powieści Roberta Ziębińskiego). Kina przepraszają się nawet powoli z fantastyką – niedawno zadebiutowało „W nich cała nadzieja”, a w 2024 roku powróci baśniowa „Akademia Pana Kleksa” w nowym wydaniu i z Tomaszem Kotem na pokładzie.
Przy tym polskie kino nie złagodniało. Wciąż bywa brudne, ostre jak brzytwa i opowiada o poważnych problemach. Zachowało autentyczność, ale znów stało się bardziej zabawne. Po prostu przyswoiło świeże środki wyrazu i nabrało nowych barw.
Zadanie „ODKRYJ MAGIĘ KINA” jest współfinansowane ze środków Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.
